door Jeremy.

“Were all instructors to realize that the quality of mental process, not the production of correct answers, is the measure of educative growth something hardly less than a revolution in teaching would be worked.”
– John Dewey

Anarchist Pedagogies bestaat uit zeventien artikelen die licht werpen op allerlei inspirerende hedendaagse anarchistische pedagogische experimenten, op de historische bijdragen van het anarchisme aan onderwijs en op de invloed van andere filosofische en theoretische kaders op het anarchistische denken. Het zet je aan tot kritisch denken over ons huidige onderwijs en hoe het anders zou moeten en kunnen?

Anarchistische pedagogiek – say what?
In het eerste hoofdstuk  Anarchism, the State and the Role of Education wordt de relatie tussen anarchisme en pedagogiek meteen duidelijk uitgelegd door de anarchistische pedagogiek te contrasteren met ons huidige onderwijs en andere alternatieve (linkse) onderwijsstromingen.

De auteurs van het boek gaan er als anarchisten vanuit dat de huidige gang van zaken – zacht gezegd –  niet acceptabel is. Willen we de grote problemen van onze tijd – oorlog, de ecologische crisis, armoede, seksisme, racisme, om er maar een paar te noemen – oplossen, dan moeten we onze maatschappij radicaal omgooien. Hoe dat dan precies zou moeten gebeuren is een verhaal apart. Maar de fundamentele kritiek op ons onderwijssysteem is dat het bedoeld is om de status quo, inclusief bovenstaande problemen, in stand te houden.

Verschillende artikelen benadrukken verder dat we in het huidige onderwijssysteem hoofdzakelijk worden voorbereid op de arbeidsmarkt. Dit gebeurt niet alleen door de keuze van het curriculum, maar ook door een ‘verborgen curriculum’, dat waarden als individualisme, competitiviteit, respect voor gezag en conformisme bijbrengt. Scholieren en studenten worden in dit systeem gezien als passieve ontvangers van kennis. Ze worden niet begeleid bij kritisch leren nadenken over en het evalueren van bestaande ideeën en praktijken.

Alternatieve onderwijsprojecten
Natuurlijk zijn er uitzonderingen, zowel binnen het reguliere onderwijs als daarbuiten. Een van die uitzonderingen is het alternatieve onderwijsproject Summerhill. Op deze Britse school worden – vergelijkbaar met een deel van het anarchistische model – waarden als gelijkheid, vrijheid en individuele autonomie centraal gezet. Kinderen zijn hier vrij om te doen en leren wat ze willen. Ze mogen zelfs hun eigen leraren ontslaan! Toch schiet dit mooie project tekort. Dit wordt duidelijk wanneer het wordt vergeleken met Paideia, een anarchistische school in Spanje:
“Unlike ‘free schools’ such as Summerhill, Paideia does not see the process of growing up as something passive. It is not a relaxed laissez-faire attitude where children can simply do whatever they want while the education remains impassive and value free. […] Central to the life and learning of the school are seven values derived from anarchist philosophy: equality, justice, solidarity, freedom, nonviolence, culture and most importantly happiness. […] How these values are learnt is as important as what they represent”. Vrij onderwijs is dus niet genoeg. In de woorden van Noam Chomsky, die regelmatig wordt geciteerd:
“Freedom brings opportunity, and opportunity confers responsibility.” Onderwijs moet dus midden in de maatschappij staan en we moeten scholieren en studenten de middelen toereiken om de wereld niet alleen te begrijpen maar ook om haar ten goede te veranderen.

Onderwijs buiten de school
In het boek wordt al snel duidelijk dat onderwijs en pedagogiek niet alleen te vinden zijn in hun ‘formele’ vorm – tussen de muren van scholen of universiteiten. In het hoofdstuk Learning to Win: Anarchist Infrastructures of Resistance wordt verteld over een poging om de gemeenschap in een arbeidersbuurt in Windsor, Canada te organiseren met behulp van een populair onderwijsproject in een sociaal-cultureel centrum. Een ander artikel omschrijft hoe “street-medics” (Eerste Hulp Bij Acties) via workshops en teach-ins onder meer hun kennis delen over hoe om te gaan met fysieke en emotionele repressie bij demonstraties.

Is dit boek wat voor jou?
Door de diversiteit van de contribuerende auteurs bevat het boek voor elke lezer interessante artikelen en ideeën. De belangrijkste contributie van het boek vind ik echter dat het dé centrale thema’s en eeuwige debatten uitdiept en aanscherpt. Het behandelt vragen als: moeten we juist binnen of buiten het (onderwijs) systeem opereren om fundamentele veranderingen teweeg te brengen? Is elke vorm van (formeel) onderwijs inherent onderdrukkend? Of wat is het belang van onderwijs in sociale bewegingen? Ik raad het boek dan ook van harte aan, aan elke kritische student, pedagoog, of onderwijzer – anarchist of niet.