Om de crisis op te lossen moeten we “snoeien om te groeien” zei onze Nederlandse premier Rutte vorig jaar, oftewel grote bezuinigingen en hervormingen doorvoeren (waar ook het hoger onderwijs een slachtoffer van is). Toch lijkt er geen einde te komen aan de crisis, blijven markten onrustig en worden nieuwe jaren van recessie voorspeld. De ‘marktgoden’ — in de termen van Leigh Phillips — zijn nou eenmaal nooit tevreden. Maar de financiële crisis is geen vulkaanuitbarstig en zo moet er ook niet op gereageerd worden.
Alexander Beunder – 13/9/2011
In fact, a couple of years ago already, the big investment firms, like Lehman Brothers, and so on, were sending around brochures to their clients saying, “Look, we’ve taken over the health system; we’ve taken over the prison system; the next big target is the educational system. So we can privatize the educational system, make a lot of money out of it.” – Noam Chomsky (12/5/2000)
Vandaag (13 september) had Herman van Rompuy, Voorzitter van de Europese Raad, alleen maar lof voor het bezuinigingspakket van 54 miljard euro van de Italiaanse president Berlusconi. Het pakket is volgens Van Rompuy “essentieel voor het vertrouwen van de markten”. Vorige week werd er massaal gestaakt tegen het bezuinigingspakket door Italiaanse vakbonden, maar de overtuiging dat lonen, arbeidsrechten, sociale voorzieningen (waaronder het hoger onderwijs) opgeofferd moeten worden om de markten gerust te stellen heeft het voorlopig gewonnen. Zelfs enkele Italiaanse vakbonden waren van mening dat de vakbondstaking een “verkeerd signaal zou geven naar investeerders” en weigerden eraan deel te nemen.
Alles is natuurlijk een gevolg van de crisis, een ongelooflijk belangrijk maar slecht begrepen fenomeen, en wellicht daarom ook door een groot deel van links, progressief Europa geaccepteerd als een fact of life, als een soort natuurramp waarop gereageerd moet worden door de schade ervan te beperken. Als een soort vulkaanuitbarsting die we nou eenmaal af en toe moeten ondergaan, omdat de grond naast de vulkaan vruchtbaarder is. De vulkaan staat hier natuurlijk symbool voor de financiële sector. Maar de financiële sector is geen vulkaan. De financiële sector houdt wel de economie enigszins draaiende wanneer ze haar werk goed doet, en is dus enigszins vergelijkbaar met een soort vruchtbare bodem waar mensen en bedrijven gebruik van maken om te groeien. Maar anders dan een vulkaan wordt die volledig gevormd door mensen, opgeleide mensen, en gereguleerd door de politiek. Anders dan bij een vulkaan kan deze sector bij een uitbarsting, een financiële crisis, zelf verantwoordelijk worden gehouden voor haar destructie en onverantwoordelijk gedrag. Anders dan een vulkaanuitbarsting kan de kans op een economische crisis verkleind worden via betere regulering en toezicht en een ander economisch beleid, waarvoor meerdere economen ontzettend veel ideeën bedacht hebben. Een regulering van de financiële sector [1] bijvoorbeeld, een afschaffing van het extreem-rechts, ondemocratisch monetair beleid van de Europese Centrale Bank [2], en het stoppen van overheidssubsidies en -garanties voor het gokgedrag van de financiële sector, zoals nu in het ‘hulpplan’ voor Griekenland [3] wederom plaatsvindt.
In plaats van deze hervormingsideeën, heerst nu het idee dat we allemaal (mensen die lonen ontvangen en/of gebruik maken van publieke voorzieningen) offers moeten brengen, die geen enkele garantie bieden op economisch herstel maar zogenaamd de best denkbare oplossingen zijn. Alsof het beste wat we nu kunnen doen het opofferen is van lonen, werkzekerheid, sociale zekerheid, publieke voorzieningen en belastinggeld opdat de rust op in financiële sector zal wederkeren. De theorie is dat elke bezuiniging in de publieke sector, elke loonsverlaging en elke vermindering van arbeidsrechten nieuwe markten opent, investeerders aantrekt en dus groei stimuleert. Financiële markten zouden zo tot rust komen. Helaas toont de realiteit het tegenovergestelde en blijkt ‘bezuinigen in crisistijd’ nog steeds een doodlopend pad, iets dat de econoom Keynes (1883-1946) je al een eeuw geleden kon vertellen.
Een van de belangrijke kenmerken van deze crisis is dat nu ook de elite ziet dat de offers die gemaakt worden niet meer werken. En belangrijke economen van vandaag zien de zelfdestructie van het systeem. Nouriel Roubini, een van de weinige economen die de 2008-crisis wél voorzag, schreef [4] afgelopen augustus dat Karl Marx gedeeltelijk gelijk had dat kapitalisme zichzelf vernietigt door de combinatie van globalisering, financiële speculatie en een herverdeling van inkomen van arbeid naar kapitaal (en Roubini is verre van marxist of anti-kapitalist).
Terug naar onze ‘eigen’ crisis (die van studenten) in het onderwijs: onderwijsbezuinigingen staan hoog op de agenda voor groepen als Kritische Studenten Utrecht om verzet tegen op te bouwen. Het is bekend dat de studiefinanciering onder druk staat en afgelopen juli stemde het kabinet in met een nieuwe strategische agenda voor het hoger onderwijs: de gevolgen daarvan zijn kort samen te vatten tot meer uitsluiting, marktwerking en disciplinering van studenten en onderwijspersoneel; de strategische agenda dicteert bijvoorbeeld dat collegegelden mogen stijgen voor de beter gekwalificeerde opleidingen (oftewel meer marktwerking in de toegang tot het Hoger Onderwijs), dat mogelijkheden op doorstroming (mbo-hbo-wo) of herkansing kleiner worden, en dat scholen meer mogelijkheden krijgen om studenten van hun studie te schoppen als hun rendement te laag is. Daarnaast moet het hoger onderwijs zich meer gaan ‘profileren’, oftewel meer op hun marktwaarde inspelen, en het bedrijfsleven wordt door het Ministerie van Onderwijs uitgenodigd om over deze profilering mee te beslissen. En wie niet meewerkt wordt financieel afgestraft. Interne democratie, voor zover dat nog bestond, wordt nog verder teruggedrongen gezien dit niet rijmt met de koude ondernemersmentaliteit die de overheid wil invoeren in het onderwijs. Dat is het plan. De maatschappelijke kosten hiervan zijn enorm, en enorm zijn ook de potentiële investeringsmogelijkheden in de kennissector voor de private sector, ware het niet dat hoogstwaarschijnlijk ook ‘de economie’ zelf zal lijden onder dit onderwijsbeleid [5].
Wat gebeurt in het onderwijs, geldt in deze crisisjaren voor de hele samenleving in zowel Nederland als de rest van Europa; meer financiële disciplinering van mensen, privatiseringen van publieke voorzieningen om markten te openen en investeringskansen te creëren en een afbrokkeling van democratie op alle niveaus. De publieke kennissector lijkt — gezien we in een ‘kenniseconomie’ (lees: kennismarkt) willen leven — een van de belangrijkste sectoren waar de markten een oogje op hebben en is een zoveelste, om te spreken in de termen van Leigh Phillips [6] van de Euobserver, een zoveelste “maagd die geofferd wordt om de marktgoden te behagen”.
_____________________________
Bronnen
[1] Global finance has dysfunction at its heart — Ha Joon Chang (8/8/’11)
The debate focuses on how budget deficits should be controlled, with the dominant view saying that they need to be cut quickly and mainly through reduction in welfare spending, while its critics argue for further short-term fiscal stimuli and longer-term deficit reduction relying more on tax increases. While this debate is crucial, it should not distract us from the urgent need to reform our financial system, whose dysfunctionality lies at the heart of this crisis. […] We could have created a public rating agency (a UN agency funded by member states?) […] Another example of financial reforms whose neglect comes back to haunt us is the introduction of internationally agreed rules on sovereign bankruptcy.In resolving the European sovereign debt crises, one of the greatest obstacles has been the refusal by bondholders to bear any burden of adjustments, talking as if such a proposal goes against the basic rules of capitalism. […] There are other financial reforms whose absence has not yet come back to haunt us in a major way but will do so in the future. The most important of these is the regulation of complex financial products. […] Nothing has been done to regulate tax havens, which not only depriven governments of tax revenues but also make financial regulations more difficult. […] And what have we done to change the perverse incentive structure in the financial industry, which has encouraged excessive risk-taking? […] A correct fiscal policy by itself cannot tackle the structural problems that have brought about the current crisis.
[2] Guess which policy your central bank will pursue – Dean Baker (15/3/’11)
Inflation targeting has led to an enormous economic and human disaster, likely costing the world more than $10tn in lost output and leaving tens of millions of people unemployed.
&
The real effect of ‘Reaganomics’ – Dean Baker (7/2/’11)
To take the most obvious example: fighting inflation has come to be seen as the holy grail of central banks — a policy that it is supposed to be outside of the realm of normal political debate. On slightly more careful inspection, the inflation-fighting by the Fed and other central banks is actually a policy that is designed to ensure that the wages of ordinary workers do not grow too rapidly. […] When central banks jack up interest rates to tame inflation, the CEOs at Goldman Sachs and JP Morgan won’t be out on the street. The people who lose their jobs will be factory workers, store clerks and other less privileged workers. Raising unemployment among the group of less educated workers keeps their wages down. In other words, controlling inflation is about making sure that the wages of less educated workers don’t rise relative to the wages of more educated workers. And the central banks have a licence to push as hard as they like in this direction.
[3] Re-Define Commentary on Private Sector Involvement in Greece — Sony Kapoor (aug 2011)
This is the catch. It means that the private sector will enjoy guarantees from the public sector so enjoys seniority of the public sector not the other way round. Assume a scenario where all direct public loans to Greece are paid back in 15 years. All that is left now are the 30 year bonds held by the private sector. As the IIF suggests, the principal is fully collateralized by the EFSF*. For the discount bonds which do not pay an interest rate, this means that they are fully guaranteed by the public sector so have full seniority over the public sector. So, in actual fact, almost all the private bond-holdings will enjoy a de facto senior status over public loans, a far cry from the discussions on making public loans senior. This is a bad deal for EU taxpayers. If Greek debt does indeed turn out to be unsustainable after all, EU taxpayers will have to pay. This is bad.
*De nederlandse overheid draagt voor 25.1 miljard euro bij aan het totale EFSF fonds van 440 miljard. Zie ook: European Financial Stability Facility – Wikipedia
Zie annex 1 bij het “Framework Agreement” van 7 juni 2010: voor Nederland, bijvoorbeeld, is dit (bij de hier genoemde € 440 miljard) € 25,1 miljard, voor België € 15,3 miljard.
[4] Is capitalism doomed? – Nouriel Roubini (18/8/2011)
So Karl Marx, it seems, was partly right in arguing that globalisation, financial intermediation run amok, and redistribution of income and wealth from labour to capital could lead capitalism to self-destruct (though his view that socialism would be better has proven wrong). Firms are cutting jobs because there is not enough final demand. But cutting jobs reduces labour income, increases inequality and reduces final demand. […] Recent popular demonstrations, from the Middle East to Israel to the UK, and rising popular anger in China – and soon enough in other advanced economies and emerging markets – are all driven by the same issues and tensions: growing inequality, poverty, unemployment, and hopelessness. Even the world’s middle classes are feeling the squeeze of falling incomes and opportunities. […] The right balance today requires creating jobs partly through additional fiscal stimulus aimed at productive infrastructure investment. It also requires more progressive taxation; more short-term fiscal stimulus with medium- and long-term fiscal discipline; lender-of-last-resort support by monetary authorities to prevent ruinous runs on banks; reduction of the debt burden for insolvent households and other distressed economic agents; and stricter supervision and regulation of a financial system run amok; breaking up too-big-to-fail banks and oligopolistic trusts. […] Over time, advanced economies will need to invest in human capital, skills and social safety nets to increase productivity and enable workers to compete, be flexible and thrive in a globalised economy. The alternative is – like in the 1930s – unending stagnation, depression, currency and trade wars, capital controls, financial crisis, sovereign insolvencies, and massive social and political instability.
[5] Tilak on why public education is better than “knowledge capitalism” (2009)
(Uit het interview met Tilak): Only the societies that have strong public higher education systems can develop economically and socially; and the societies which are predominantly private in their higher education systems continue to remain underdeveloped, with the exception of Japan and Korea. The implication is simple and straight forward. The gains that public universities accrue are too large to forego and the costs of having huge private university systems are too high for any society to bear. The costs are educational, economical and social, and even political.
[6] Hurling democracy into the volcano to appease the market gods – By Leigh Phillips (16/8/’11)
Whatever form such emasculation of democracies of their power of fiscal decision making ultimately takes (and, to be clear, fiscal policy comprises everything a government wants to spend money on, from education to healthcare to bridges to space programmes) – a Stability Council, a European Monetary Fund, a super-agency or an EU finance minister – none of these would be democratically accountable. The very point is to take fiscal policy out of the political arena. […] Just as a decade ago, it became the intellectual fashion to remove monetary policy from the democratic realm, because ‘the market demanded it’, today, it is the fashion to argue that voters are too stupid to know what is fiscally best for them. Better to leave such decisions to ‘experts’, ‘technocrats’, who know what the markets demand.