Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst er uit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.

door Floor van der Hout via sg.uu.nl

Excellentie!

Honoursprogramma’s, University Colleges en topuniversiteiten. In Amerika kennen ze die concepten al langer dan vandaag maar sinds een aantal jaar zien we ook steeds meer University Colleges oppoppen in Nederland. Gewoon goed is niet goed genoeg en excellentie is hét onderwijs modewoord dat de laatste jaren in Den Haag en de universitaire bestuurskamers rondgalmt. “De Nederlandse Universiteiten blijven maar hangen in de subtop” beklaagt Barend van der Meulen van het Rathenau instituut zich. Waar komt die roep om excellentie vandaan? En moeten we dat wel willen, een Harvard aan de Rijn?

Particuliere topkleuterscholen

In een rapport over mogelijke toekomstscenario’s voor de universiteit, is één van de beelden die het Rathenau instituut en de VSNU schetsen die van een universiteit gebaseerd op internationale selectie. In deze universiteit word kennis als een privaat goed gezien in een hypercompetitieve mondiale omgeving. “Om ze de beste kansen op de arbeidsmarkt te geven, sturen ouders kun kinderen al zo vroeg mogelijk naar particuliere topkleuterscholen”. Het klinkt absurdistisch, maar deze toekomst is misschien dichterbij dan we denken.

Die roep om excellentie is helemaal niet zo gek. In een vorige blog over de diplomafabriek stelde ik dat de kwaliteit van het hoger onderwijs achteruit is gegaan. Er kwamen steeds meer studenten maar niet meer geld en de focus kwam op onderzoek te liggen. Hoe onderscheid je je als student dan nog van andere studenten?

Een hypercompetitief klimaat

In zijn boek ‘De prestatiegeneratie’ schrijft Jeroen van Baar, een oud University College Utrecht student, over de drang naar de hoogste cijfers en topbanen van de huidige generatie twintigers en de hevig competitieve cultuur die daarmee gepaard gaat. Het Amerikaanse competitieve model lijkt ook buiten de University Colleges terrein te winnen. Een oud studiegenoot van me vertelde me laatst angstaanjagende verhalen over het competitieve klimaat bij de research master van antropologie. Veel van haar studiegenoten willen hun aantekeningen niet delen omdat ze de beste willen zijn om die ene promovendus plek binnen te kunnen halen. Van Baar concludeert in zijn boek dat twintigers niet gelukkig worden van de drang de allerbeste te willen zijn, door de keuzestress die het met zich meebrengt.

Een arrogante top-elite

Topuniversiteit Harvard eindigt in veel internationale ranglijsten op de eerste plaats. De universiteit maakt deel uit van de beroemde Ivy League. De term ‘Ivy League’ wordt geassocieerd met academische uitmuntendheid, selectiviteit en sociaal elitisme.

Los van het feit dat we niet gelukkig worden van de drang om het almaar beter te doen dan anderen, is het ook niet wenselijk. In het scenario dat het Rathenau instituut en de VSNU schetsen, is de socio-economische ongelijkheid gegroeid langs de verdeling hoog opgeleid en niet hoog opgeleid. Topuniversiteiten zijn door de hoge collegegelden vaak alleen toegankelijk voor de elite. “Topuniversiteiten leiden met veel trots een arrogante top-elite op: regeringsleiders, topbankiers, topbestuurders” schrijven Roland Bal en Willem Halffman in De Volkskrant. William Deresiewicz, oud docent Engels aan Yale, waarschuwt dat Amerikaanse topuniversiteiten zombies van studenten maken en de socio-economische ongelijkheid in de hand werken: “I used to think that we needed to create a world where every child had an equal chance to get to the Ivy League. I’ve come to see that what we really need is to create one where you don’t have to go to the Ivy League, or any private college, to get a first-rate education.”

Het stempel ‘topuniversiteit’ zegt trouwens niet zoveel over de kwaliteit van het onderwijs. De ranglijsten waarin Harvard jaarlijks op één eindigt, meten vooral aantallen publicaties, citaties, prijzen, geldstromen, onderzoekers en diploma’s.

Veel te veel hoogopgeleiden

Maar is het dan niet goed om de universiteit wat ontoegankelijker te maken? Zijn er niet veel te veel hoog opgeleiden? Over deze vraag ging ik in discussie met Kritische Studenten Utrecht. Volgens de kritische studenten wordt de uitspraak dat er te veel hoogopgeleiden zijn vaak gedaan omdat het hoger onderwijs direct wordt gekoppeld aan het hebben van een baan in de toekomst.  “Hoe kunnen er nu te veel hoogopgeleiden zijn? Het is toch altijd goed om zoveel mogelijk mensen hoog op te leiden?” vinden zij. Ze zouden liever zien dat je op de universiteit wordt voorbereid op een bepaalde rol in de samenleving, als breed opgeleide, kritische mensen. Ook zien ze liever een co-constructie van kennis die berust op samenwerking en solidariteit in plaats van kennis die tot stand komt in een hiërarchische en hypercompetitieve omgeving.

De robots komen eraan

Dit is Zora, de allereerste zorgrobot

In plaats van het streven naar excellentie en topuniversiteiten, zie ik liever een brede, egalitaire en toegankelijke universiteit. Misschien moeten we in de toekomst dan wel op een andere manier kijken naar het verband tussen studeren en het hebben van een specifieke baan. Zei minister Asscher niet pas dat de robots eraan komen? Naar schatting zal in Nederland 28% tot 42% van de huidige 7,2 miljoen werkenden hun baan verliezen aan robots. Dat is gelukkig helemaal niet erg want dankzij de robots hoeven wij in de toekomst minder te werken. Dan krijgt educatie wel een heel andere rol en draait het misschien wel weer meer om zelfontplooiing en nieuwsgierigheid en is het niet langer een rat race om promovendusplekken of topbanen.

Het is belangrijk dat universiteiten toegankelijk zijn maar er zijn ook andere manieren om wetenschappelijke informatie beschikbaar te maken voor iedereen. Zo is er de open access beweging die ernaar streeft alle wetenschappelijke publicaties gratis toegankelijk te maken. Wist je dat de bibliotheek van de UU jaarlijks 6.4 miljoen euro uitgeeft aan toegang tot al die artikelen? Dat kan anders. Lees meer in de volgende blog.

Kom op 11 mei naar de filmvertoning van de documentaire Alles wat we wilden en discussieer tijdens het nagesprek met Jeroen van Baar over prestatiedrang onder twintigers.

Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma’s, meer publicaties (24-12-2014)
> Het ideale universitaire onderwijs (31-12-2014)

Meer weten?

• Lees hier het rapport over mogelijke toekomstscenario’s voor de universiteit van het Rathenau Instituut i.s.m. de VSNU.
• Lees het spraakmakende artikel (EN) over de schaduwzijden van de Ivy League van William Deresiewicz: “Ivy League schools are overrated, send your kids elsewhere”.
• Dr. Joel Anderson vertelde bij Studium Generale over het Amerikaanse universitaire systeem. Kijk hier de lezing terug.
• Meer weten over robots en baanverlies? Lees dit artikel van Rutger Bregman in De Correspondent.
• Ook de aankomende bezuinigingen op hoger onderwijs bedreigen de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Volgens het CBS zullen ruim 10.000 studenten afzien van een studie door de invoering van het leenstelsel. Kijk hier het Uithofdebat over de toegankelijkheid van het hoger onderwijs terug.