Miljoenen mensen in Turkije zijn de afgelopen weken de straten opgegaan om hun ongenoegen te uiten over de regering. Wat begon als een protest voor het behoud van het Gezi-park op het Taksim-plein in Istanboel, breidde zich door het harde ingrijpen van de politie uit tot een landelijke beweging. Het is inmiddels duidelijk dat het niet alleen gaat om het behoud van het Gezi-park.

door Cihan Ugural via doorbraak.eu

“The only thing they don’t know how to handle is non-violence and humour” – John Lennon

De mensen hebben genoeg van het economisch liberale en cultureel conservatieve beleid en het autoritaire optreden van de regering. Het verzet werd heel snel massaal en vanuit de regering kwam even snel een heftige tegencampagne op gang, maar toch hebben de demonstranten zich niet laten verdelen en wegjagen. Ze hebben ervoor gezorgd dat mensen maar bleven komen en ze hebben de sympathie gewonnen van heel de wereld. Wat kunnen wij leren van dit verzet?

(Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op de website van Doorbraak: www.doorbraak.eu)

Een belangrijke kanttekening is dat ikzelf niet aanwezig ben geweest bij het verzet, maar het wel zo nauw mogelijk heb geprobeerd te volgen via de media, de sociale media en contacten met vrienden die deelnemen aan het verzet. Dit artikel moet vooral gezien worden als een beginproduct, vanwaar we verder kunnen met aanvullingen en discussies.

Ervaringen met geweld

Op de derde dag dat de demonstranten in het Gezi-park zaten, greep de politie gewelddadig in. Dat was op vrijdag 31 mei de aanleiding voor bewoners van Istanboel, met name linkse activisten, om met grote groepen naar het Taksim-plein te gaan. Het was essentieel voor het vervolg van de protesten dat de activisten daadwerkelijk op het Taksim-plein zouden kunnen komen om te demonstreren. Dat werd echter vrijwel onmogelijk gemaakt door het inzetten door de regering van grote aantallen agenten, en door het gebruik van geweld en veel traangas. Uiteindelijk lukte het de demonstranten toch om op het plein te komen. Daarbij speelde één groep een essentiële rol, namelijk de hooligans van de sportclub Beşiktaş uit Istanbul: Çarşı.

Çarşı is in 1982 opgericht en staat bekend om haar sociaal betrokken leuzen tijdens voetbalwedstrijden. De cirkel om de letter ‘A’ in hun logo en de leus “Çarşı, against everything” benadrukken het anarchistische karakter van deze uit duizenden hooligans bestaande groep. Ook buiten de voetbalwedstrijden om is Çarşı actief. Zo zijn de hooligans bloeddonorcampagnes begonnen en nemen ze elk jaar deel aan de 1 mei-demonstraties. Sinds 1977 is het in Istanboel verboden om de Dag van de Arbeid te vieren op het Taksim-plein. Elk jaar op 1 mei vinden er daar daarom gevechten plaats tussen de politie en linkse activisten. Ook Çarşı neemt deel aan die strijd en het lukt de hooligans vaak om ondanks het politiegeweld op het plein te komen.

Zo heeft Çarşı zowel tijdens als buiten voetbalwedstrijden om ervaring opgedaan met politiegeweld. Die ervaring kwam goed van pas aan het begin van de strijd om het Gezi-park, toen men op het Taksim-plein wilde komen. Twitter was het medium waarmee de actievoerders elkaar op de hoogte hielden. Zo werd getwitterd waar er veel politie aanwezig was, waar geheime agenten waren, en waar er gewonden waren, zodat mensen met een medische achtergrond konden komen en medische hulpmiddelen gebracht konden worden.

Çarşı schrok niet van het politiegeweld, maar ging er tactisch en beheerst mee om. Doordat het hen lukte om op het plein te geraken, konden er de volgende dag honderdduizenden mensen vanuit heel Istanboel naar Taksim komen, en in bijna vijftig Turkse provincies gingen ook nog eens miljoenen mensen de straten op. Later wist Çarşı op verschillende momenten en manieren mededemonstranten te beschermen, te steunen en te motiveren.

Sociale media en internet

Nieuws over wat er in Turkije gebeurde, werd snel verspreid via Twitter, Facebook, en Youtube. Berichten, foto’s en filmpjes gingen razendsnel de wereld rond. Op deze manier waren het de demonstranten zelf die het verhaal aan de wereld lieten zien, een reëler beeld bestaat er niet. Ondanks de vele pogingen van de Turkse media om een negatief beeld te schetsen van de demonstranten, kan de hele wereld weten dat die gelijk hebben in hun strijd. Ook is het duidelijk geworden, zover dat nog niet het geval was, dat een groot deel van de Turkse media niet onafhankelijk is. Dankzij het zwijgen van de reguliere media en het gebruik van de sociale media werd het echte verhaal verteld.

Daarnaast zijn de sociale media ook gebruikt tijdens gevechten met de politie. Zoals eerder aangegeven heeft Çarşı via Twitter steeds mededemonstranten op de hoogte gehouden van de stand van zaken op dat moment. Een voordeel was dat Çarşı een goed georganiseerde groep is in de wijk Beşiktaş die dicht in de buurt ligt van het Taksim-plein. De sportclub Beşiktaş is van deze wijk. Op Twitter heeft Çarşı momenteel bijna 230 duizend volgers. De demonstranten in de wijk, voornamelijk Çarşı-aanhangers, wisten via de tweets van de groep welke route ze wel en welke ze niet moesten nemen naar het Taksim-plein.

De onoverzichtelijkheid en ongeordendheid van de berichten, foto’s en filmpjes op internet had zijn eigen charme. Toch was het verstandig van de demonstranten om het Taksim Solidarity Platform, waaraan meer dan honderd organisaties deelnamen, te kiezen als woordvoerder. Taksim Solidarity kondigde via de sociale media van tevoren aan waar en wanneer ze hun persberichten zouden voordragen en publiceren op de site. Daarin werden voornamelijk gebeurtenissen, visies, eisen en vervolgstappen van de demonstranten geformuleerd.

Leef volgens je idealen

De nacht na de eerste rellen begonnen de demonstranten het Taksim-plein schoon te vegen. De volgende dag verschenen er foto’s op Twitter en Facebook van het schone Taksim-plein. Dat liet zien dat de demonstranten niet alleen met woorden, maar ook met daden voor een schonere wereld zijn. Daardoor kregen ze veel sympathie. Ook de daarop volgende dagen werden het Gezi-park en het Taksim-plein elke avond schoongeveegd.

Daarnaast was het opvallend dat er tijdens de gevechten niet alleen berichten verschenen over de mensen – waar er gewonden waren en waar ze welke spullen nodig hadden – maar ook over dieren die last hadden van bijvoorbeeld traangassen. De vrijwillige dierenartsen konden op die manier naar de dieren toe om ze te verzorgen en te beschermen.

In de avonden en soms ook de nachten kwamen de demonstranten die in het Gezi-park bleven, bijeen om te vergaderen over de eisen en later ook over de vervolgstappen. Het was belangrijk dat de eisen die werden gesteld doodnormaal en haalbaar waren.(1) Dat zorgde ervoor dat er een helder perspectief ontstond waar ook het brede publiek zich in kon vinden. Iedereen kon deelnemen en zijn of haar bijdrage leveren aan de bijeenkomsten. Het Taksim Solidarity Platform coördineerde de bijeenkomsten en kwam aan het einde steeds met één verhaal naar buiten. Soms werden er ‘s nachts om twee uur nog tweets gestuurd dat de vergadering niet afgelopen was.

Na twee weken in het Gezi-park, verjoeg de politie de demonstranten met wapens als water met chemische middelen, traangas en rubberkogels. De volgende dag kwamen de demonstranten bijeen in ongeveer twintig andere parken en gingen daar door met de vergaderingen. De slogan was: “Overal is Gezi-park, overal is verzet”. De dag daarop stuurde Taksim Solidarity een bericht dat in heel Turkije mensen bijeen konden komen in de parken om met elkaar in gesprek te gaan over de toekomst. Dat werden “parkfora” genoemd. De uitkomsten van deze gesprekken konden ze mailen naar Taksim Solidarity. Op die manier zorgden ze voor structuren die het iedereen mogelijk maakten een bijdrage te leveren, en waardoor iedereen zich meer betrokken kon voelen bij het verzet.

ijdens het verblijf in het Gezi-park was er ruimte voor iedereen. Overal hingen spandoeken van uiteenlopende bewegingen, bijvoorbeeld milieu- en LGTB-groepen, maar ook Turkse vlaggen en vlaggen van de Koerdische partij BDP. Eten en drinken was gratis. Er werd een bibliotheek gebouwd waar iedereen boeken kon lenen. Als er een zakkenroller werd geïdentificeerd, dan werd die snel door de activisten verwijderd. Dagelijks was er muziek en theater. Er waren veel acteurs, zangers en kunstenaars aanwezig. Gezi-park werd een gezellige plek om te zijn. Er waren niet slechts jongeren, zoals wel werd gesuggereerd, maar veel mensen kwamen ook met hun families. In een cartoon werd gegrapt: “Bedankt Erdoğan, onze kinderen zaten altijd asociaal achter de computer. Nu zijn ze dagelijks met hun kameraden in het park.” Er werd alvast een solidaire en gezellige wereld gecreëerd waarin de mensen altijd wel zouden willen leven, een wereld waar mensen voor willen strijden.

Eind juni concentreerde het verzet zich meer in de wijken Beşiktaş en Kadıköy. Maar ook in andere wijken komen mensen nog dagelijks bijeen om te vergaderen. Ook elders in het land gaan de vergaderingen door. Daarbij wordt bijvoorbeeld besloten om de volgende dag actie te voeren omdat de moordenaar van een demonstrant is vrijgesproken, of om de volgende dag naar het hoofdkantoor van een krant of tv-zender te gaan om te protesteren. In Ankara vinden er tijdens deze acties nog dagelijks gevechten plaats met de politie. Iedere keer als men in Istanboel besluit om weer naar het Taksim-plein te gaan, komt de politie in actie om de mensen met geweld te verdrijven. In de wijk Kadıköy worden de demonstranten aangevallen door groepen van ongeveer dertig mannen, waarvan het onbekend is wie ze zijn.

Een van de beslissingen tijdens de parkvergaderingen was dat er actie gevoerd zou gaan worden voor Lice. Dat is een stad in de provincie Diyarbakır. Op 28 juni werd daar geprotesteerd tegen een bouw van een gendarmeriebureau, waarbij de politie weer overging tot het gebruik van geweld en een demonstrant vermoordde. Het is uniek dat op deze manier actie gevoerd wordt in het westen van Turkije tegen het politiegeweld tegen de Koerden in het oosten van het land. Het was goed van de demonstranten om zo het verzet te verbreden.

Op zaterdag 29 juni kreeg ik een mail van een vriend: “Het is een klein beetje rustiger geworden hier [Istanboel], maar een klein beetje maar. […] Gisternacht is zowel in Beşiktaş als in Kadıköy gedemonstreerd voor Lice. Beide wijken zijn vrij seculier en kemalistisch, maar op de straten zijn Koerdische leuzen geroepen. Mensen gaven steun door vanuit hun ramen tegen potten en pannen te slaan. Dat is voor het eerst in de geschiedenis van Istanboel. De geest van Gezi gaat door. Als mensen twitteren voor Lice, zetten ze er #resistlice, maar daarnaast ook #resistgezi voor. Het lijkt de goede kant op te gaan. […] In de parkvergaderingen komen steeds nieuwe ideeën. Het feit dat we leren te vergaderen is zelfs een winst. Gisteren is bij de parkvergadering van Abbasağapark [in Beşiktaş] besloten om drie demonstranten naar Lice te sturen. Er wordt nagedacht over nieuwe manieren van actievoeren. Dit is allemaal voor het eerst in de Turkse geschiedenis. Zelfs op het eiland [Heybeliada, één van de eilanden van Istanboel] vergaderen we twee avonden in de week.”

Gebruik van humor

Humor werd opvallend veel gebruikt door demonstranten. Daardoor werd het verzet toegankelijk voor een groot publiek. Als slechts het politiegeweld en de ellende die daardoor ontstond in beeld waren gekomen, dan had het verzet voor het grote publiek eng kunnen worden. Door het gebruik van humor werd het ook iets gezelligs waar mensen bij wilden horen en iets dat mensen wilden volgen.

De demonstranten werden door premier Recep Tayyip Erdoğan “çapulcu” genoemd, wat zoiets betekent als “sloeber”. Letterlijk zei hij: “We kunnen niet toekijken wat enkele çapulcu’s onze mensen aandoen”. Het woord çapulcu werd snel als een geuzennaam overgenomen door de demonstranten en er werd gezegd: “We zijn allen çapulcu”. Dat ging snel de hele wereld over en er kwam overal respons. Onder meer van Noam Chomsky die zei: “I’m a chapuller as well”. Het woord werd verengelst door chapuller te gebruiken en er werd een werkwoord van gemaakt: chapulling. De Turkse Instelling voor Taal veranderde in hun online woordenboek de betekenis van het woord çapulcu van “sloeber” naar “rebel”, en het woord chapulling kwam snel op Wikipedia.

Ook werd er met humor en een mooie boodschap gereageerd op het verzoek van Erdoğan aan de moeders van de demonstranten. “Beste moeders”, zei hij, “haal jullie kinderen voor hun eigen veiligheid weg van het Gezi-park”. De moeders reageerden daarop door hand in hand een menselijke ketting te creëren rondom het Gezi-park om hun kinderen te beschermen tegen het politiegeweld. Er werd een spandoek opgehangen met de tekst: “Beste moeders van de politieagenten, haal jullie kinderen weg van het Gezi-park voor hun eigen veiligheid”.

Er zijn ook veel acties gevoerd bij de hoofdkantoren van verschillende televisiestations, omdat die weigerden het verzet uit te zenden. Sterker nog, ongeveer op de vierde dag van het verzet werden provocateurs ingezet om geweld met de politie uit te lokken, en juist dat werd wél uitgezonden door vele tv-zenders. De vier zenders die wel alles lieten zien zoals het gebeurde, kregen een boete van de regering. Tijdens heftige rellen op het Taksim-plein was op de Turkse versie van CNN, CNN Türk, een documentaire te zien over pinguïns. De volgende dag liepen de demonstranten met T-shirts met een pinguïn erop en daaronder de tekst “#resistantartica”. Ook hadden demonstranten pinguïnpoppen meegenomen met de tekst: “Ik ben hier, waar is CNN Türk?”

Eerder al had Erdoğan gezegd dat iedereen drie kinderen moest maken. Demonstranten hielden een spandoek omhoog met de tekst: “Wil je drie kinderen zoals wij?”

Er werd een helikopterlandingsplaats getekend op het Taksim-plein met de tekst eronder: “Kom maar naar beneden als je durft”.

Het logo van de partij van Erdoğan is een gloeilamp. Op een stuk karton was geschreven: “Zelfs Edison heeft spijt”.

En tot slot: op een getekend windows-venster stond “Installing Democracy”, en op een tweede venster: “Cannot install democracy. Please remove the system”.

Trap niet in de val

Erdoğan heeft op veel manieren geprobeerd om een einde te maken aan het verzet. De eerste dag heeft hij politiegeweld ingezet, maar de mensen hadden eenmaal de angst overwonnen en het aantal demonstranten bleef maar groeien. Vervolgens zei Erdoğan dat de kleine sociaal-democratische partij CHP achter het verzet zat. Ook daar werd direct een grap over gemaakt: “De kortste mop van de wereld: ‘sociaal-democraten zitten achter het verzet’”.

Daarna zei Erdoğan dat de demonstranten allemaal terroristen waren, maar niemand trapte daar in. De premier zag dat het allemaal niet werkte en probeerde het via de eeuwenoude tactiek van verdeel en heers. Hij zei dat de mensen die het Gezi-park willen beschermen alle recht hebben om dat te doen. Maar er zouden radicale groepen zijn die misbruik maakten van de actie van de milieuactivisten. Die zouden de milieuactivisten misbruiken om geweld te kunnen plegen tegen de politie. Na deze uitspraken had er mogelijk een verdeeldheid kunnen ontstaan tussen de demonstranten. Er had een groep kunnen zijn die Erdoğan gelijk zou geven. Maar niemand gaf hem gelijk. De demonstranten waren te slim voor de premier.

Ook werden er provocateurs ingezet die winkels gingen vernielen zodat Erdoğan dat vervolgens in een toespraak kon misbruiken. Er werden provocateurs ingezet die geweld gingen gebruiken tegen de politie. Maar steeds werd snel door de demonstranten, voornamelijk door Taksim Solidarity en Çarşı, het bericht verspreid dat niemand zich moest laten provoceren. Demonstranten hebben sommige provocateurs ook gevolgd en gefotografeerd, waarbij het gelijk duidelijk werd dat het geheime agenten waren. Toen de provocateurs slaags raakten met de politie, waren het de demonstranten die hen uit elkaar probeerden te halen. Toen dat mislukte, gingen de demonstranten aan de zijlijn staan met de armen over elkaar, kijkend naar het theater dat werd gespeeld.

Ook werden er geheime agenten ingezet die alcohol gingen uitdelen aan de demonstranten, maar ook daarbij vielen ze door de mand. Het was voornamelijk Çarşı die twitterde dat diegenen die alcohol uitdeelden geheime agenten waren en dat niemand het dus moest aannemen. Het lukte de demonstranten op deze manier goed om één groep te blijven. Maar Erdoğan ging door met zijn uitlatingen. De demonstranten zouden met schoenen aan een moskee zijn binnengegaan en ze zouden daar alcohol hebben gedronken. De imam van de moskee ontkende dat. Hij had de moskee juist opengesteld zodat er gewonde mensen konden worden verzorgd. In een interview zei hij: “Ik ben een religieus man. Ik kan niet liegen. Ik heb niemand gezien die alcohol dronk in het moskee”. Hoe meer Erdoğan zijn mond opendeed, hoe belachelijker hijzelf werd.

Erdoğans verdeel en heers-tactieken werken dus niet. De demonstranten gaan door met de acties, ook op het Taksim-plein. In een andere poging om het verzet te smoren liet Erdoğan invallen doen om actievoerders, voornamelijk linkse activisten, op te pakken. Zo zijn er ook invallen gedaan bij de actieleiders van Çarşı. Die razzia’s gaan nog steeds door.

Na de ontruiming van het Gezi-park ontstond spontaan de “standing man”-actie. Een choreograaf stond urenlang stil op het Taksim-plein. Later sloten mensen zich bij hem aan en de volgende dagen stonden er ook mensen stil in andere steden en landen. Hoewel ze stil stonden, werden sommigen toch gearresteerd.

In dit artikel heb ik geprobeerd, zonder zelf bij het verzet aanwezig te zijn geweest, een aantal lessen te trekken. Die kunnen van pas komen bij onze toekomstige protesten. Wat er momenteel in Turkije gebeurt, en inmiddels ook in Brazilië, is niet los te zien van de mondiale Occupy-beweging en de opstanden in het Midden Oosten. Voor ons de taak om uit elk verzet lessen te trekken om het bij een volgende opstand beter te doen.

Cihan Ugural

Noot
1. De eisen van de demonstranten luiden: 1) Het Gezi-park moet een park blijven; 2) De politiechef en alle andere voor het geweld verantwoordelijke ambtenaren moeten ontslagen worden; 3) Het gebruik van traangas moet verboden worden; 4) Alle arrestanten moeten onmiddellijk vrijgelaten worden; en 5) Het verbod op bijeenkomsten en protesten in openbare ruimten moet opgeheven worden.