“Kon ik hier maar studeren”, gaat er steeds door mij heen tijdens mijn bezoek aan de universiteit Unisur. Helaas zijn er maar weinig universiteiten als deze.

Deze blogpost van Merel van KSU verscheen eerder op La Ruta. Merel zit nu in Mexico waar ze onderzoek doet naar onderwijs in sociale bewegingen.

Voor mijn onderzoek werk ik samen met de organisatie Cactus, die hebben twee middelbare scholen opgericht in inheemse gemeenschappen waar ze ‘onderwijs voor autonomie’ geven. Sonia, een van de eerste studenten van deze middelbare scholen, is vorig jaar afgestudeerd en had interesse om door te studeren aan Unisur. Echter, ze zag ertegenop de lange reis ernaar toe voor het eerst alleen te maken. Ik heb haar met veel genoegen vergezeld tijdens haar eerste kennismaking met deze inspirerende universiteit.

De overgang van het droge, bergachtige Mixteco gebied in Oaxaca naar het bloedhete, tropische, kustplaatsje Quajinicuilapa waar één afdeling van Unisur is gevestigd, is overweldigend. Ik maak kennis met een Mexico waarvan ik het bestaan niet kende, ik dacht dat ik in Jamaica was aangekomen. Quajinicuilapa bevindt zich namelijk in een gebied waar veel inheemse gemeenschappen zijn die zich ‘Afro-Mexicanen’ noemen. Het verhaal gaat dat er honderden jaren geleden een Engels schip met Afrikaanse slaven aan deze kust is gezonken. De overlevenden zijn gevlucht en hebben zich in het gebied verspreid. In dit dorp worden Sonia en ik hartelijk ontvangen door mensen van Unisur die zich trots ‘negros’ noemen.

Unisur is een interculturele universiteit in de zuidelijke Mexicaanse staat Guerrero. Er zijn tegenwoordig veel interculturele universiteiten in Mexico, maar er zijn maar weinig Unisur’s; welgeteld bestaan er vier afdelingen. Ze mochten de term ‘intercultureel’ niet gebruiken van de regering omdat er veel overheidsuniversiteiten zijn die zo heten. Ze doen het toch, deze strijdbaarheid maakt Unisur speciaal. Unisur is een universiteit die voort is gekomen uit de strijd van inheemse bewegingen in de jaren ’70 en ’80. De universiteit wordt sinds vier jaar officieel erkent door de Mexicaanse regering, echter al meer dan 15 jaar geleden is een groep mensen begonnen met dit educatieproject voor inheemse jongeren. Het onderwijs wat wordt gegeven is gericht op een analyse van de situatie van inheemse bevolking, dit onderzoeken ze met behulp van zogenaamde modules: “de werkelijkheid is niet zo gefragmenteerd als de disciplines op andere universiteiten”. In de modules die ze aanbieden zoals milieu, geschiedenis van de inheemse taal en inheemse rechten, komen allemaal verschillende vakken zoals biologie, wiskunde en geschiedenis bij elkaar. De modules zijn ‘Objectivos de Transformacion’, kenmerkend voor het doel van Unisur; een verandering te weeg brengen in je eigen gemeenschap.

Eén weekend in de twee weken reizen de studenten uit verschillende inheemse gemeenschappen in de regio af naar Unisur waar ze drie dagen les krijgen. Daarna keren ze terug naar hun gemeenschappen om hun opgedane kennis in de praktijk te brengen en hun huiswerk in de gemeenschap uit te voeren. Op deze manier krijgen zoveel mogelijk inheemse jongeren de kans om mee te doen, omdat ze gewoon door kunnen blijven werken en wonen in hun gemeenschap, en tegelijkertijd zichzelf en de gemeenschap ontwikkelingen door hun studie aan de Unisur.

Aan de rand van het dorp staan 4 ronde, rode gebouwtjes, waar we hartelijk worden ontvangen door de coördinatoren van deze afdeling die zich ‘compadres’ noemen. Sonia maakt kennis met meer dan 30 nieuwe eerstejaars met diverse achtergronden. Je hebt geen enkele vorm van diploma nodig om aan de Unisur te studeren en het is geheel gratis. Er wordt begonnen met een voorstel rondje “Ik ben hier om veel te leren”, zegt Sonia, een uitspraak die wordt herhaalt door veel studenten. “Dit is de eerste fout die jullie maken”, zegt de compadre stellig als iedereen zich heeft voorgesteld. “Iedereen komt hier al met veel kennis en gereedschap, dus jullie zijn hier niet om te leren maar om ideeën uit te wisselen en samen kennis te construeren”. Hij breekt met het idee van de alwetende leraar en de onwetende student: “Je zal hier nooit een leraar vinden die het laatste woord heeft, wij zijn enkel facilitators, jullie zijn allemaal jonge intellectuelen.”

Twee uur te laat door een wegblokkade komen de leraren van Unisur eindelijk aan. Het zijn allemaal jonge, net afgestudeerden en ze komen uit alle hoeken van Mexico. Elke twee weken reizen ze stad en land af om hier een weekend les te geven, geheel vrijwillig zonder enige betaling. Joaquin, de directeur van Unisur, is met hun meegekomen om de nieuwe studenten te verwelkomen. “Vergeet wat je hierna gaat doen, stop nu met je druk maken over het verkrijgen van werk”. Hij vertelt de studenten dat ze hier nodig zijn, op het platteland, en dat ze grote dingen gaan doen: “Jullie zijn de nieuwe presidenten van jullie gemeenschap”. Zelden heb ik een man gezien met zo’n sympathieke, kalme uitstraling. “Als je rijk wilt worden en een grote auto wilt, zit je hier niet goed”, hij voegt eraan toe dat aan de Unisur geen doktoren worden opgeleid die later patenten gaan zetten. De studenten grinniken bemoedigend en het wordt ze duidelijk dat ze hier moeten gaan nadenken over hun functie binnen hun gemeenschap.

Ik slaap samen met de leraren op de grond van het terras van een bevriende pizzeria-eigenaar in het dorp, en voor de studenten die van ver komen is er plek in het huis van de compadre. Joaquin opent de ochtend met een college over de pedagogiek van Unisur waarin het ‘subject’ centraal staat: “Wij gaan ervan uit dat wij de wereld creëren, we zijn actieve actoren en kunnen onze realiteit transformeren”. Hij legt uit hoe macht hierin centraal staat. “Unisur is om te verbeelden en te dromen, maar velen laten het ons niet toe te dromen en projecten op te bouwen”. Unisur is om te onderzoeken wat de belangen van de inheemse gemeenschappen zijn en hoe ze in de praktijk te brengen.

Na afloop komt Joaquin naar me toe en vraagt wat ik van zijn college vond, “was het wel te begrijpen?” Ik ben compleet overdonderd en geraakt door zijn openlijke twijfel. Na 15 jaar ervaring met het opzetten van dit educatieproject heeft hij zijn durf om vragen te stellen en te reflecteren niet verloren. Ik kan me niet voorstellen dat ik op zo’n gelijkwaardige manier met de professoren van mijn studie in Utrecht zou spreken, laat staan dat ze me na een college vragen om tips voor verbetering van hun onderwijs.

De compadre beschrijft de alternatieve onderwijsprojecten als die van Unisur als “slechts puntjes in een gigantisch universum”. Mexico heeft een van de langst bestaande en sterkst geïnstitutionaliseerde onderwijssystemen van Latijns Amerika waardoor het moeilijk is voor dit soort projecten om tot bloei te komen. Het bestaan van de Unisur is te danken aan jaren van sociale strijd, die tot op de dag van vandaag voortduurt, want de regering is helemaal niet gediend van dit soort initiatieven die hun onbetwiste controle over het onderwijs in Mexico in gevaar brengen. De Unisur is een inspiratie voor velen die onderwijs niet alleen zien als voorbereiding voor het werkende leven, maar als basis voor transformatie van samenlevingen, in dit geval de verbeteringen van levensomstandigheden van inheemse bevolking in Mexico. Hopelijk verspreid deze inspiratie zich binnenkort naar andere delen van Mexico en wellicht Europa…