Je kunt tegenwoordig je kont niet keren, of je ziet wel ergens een reclame die je vertelt dat je lichaam veel mooier, strakker en gladder kan. Naast smeerseltjes, poedertjes en pillen lijkt het ook steeds normaler te worden dat, voornamelijk vrouwen, zich uitgebreid onder handen laten nemen door een plastische chirurg.

Bovendien propageren vrouwen als Heleen van Rooijen dat niets bevrijdender is dan een naaktserie in de Playboy, of voor wie niet helemaal in dat blad past, een cursus paaldansen of striptease.

Het staat in schril contrast met de Dolle Mina’s van de jaren zeventig, voor wie zelfs een bh taboe was. Waar komt de ‘pornoficatie’ van de maatschappij vandaan? Is het inderdaad bevrijdend om naakt in de Playboy te gaan staan? Heeft de emancipatie van de vrouw haar hoogtepunt bereikt? Kom luisteren en geef je mening!

Sprekers

• Rymke Wiersma, Auteur & actief bij Atalanta
• Gerdien Steenbeek, Antropoloog – Universiteit Utrecht
• Hans Kennepohl, Journalist & Filosoof

Verslag

door: Jilles Mast

Een debat over de positie van vrouwen in de samenleving is niet alleen interessant maar ook zeer complex. Wanneer er gesproken wordt over de positie van vrouwen in de samenleving en hoe deze te verbeteren wordt al snel duidelijk dat om één ding te veranderen, de positie van vrouwen, het eigenlijk nodig is om alles te veranderen.

De hoofdvraag van dit debat was of de opkomende bimbocultuur bevrijdend of juist onderdrukkend is voor vrouwen. Hiernaast echter, zijn er ook andere vragen behandeld. Welke rol speelt bijvoorbeeld de media en de schoonheidsindustrie in het creëren van schoonheidsidealen? Is dit ideaal überhaupt wel haalbaar? Nature of nurture?

Het antwoord op de hoofdvraag is wat betreft antropologe Gerdien Steenbeek dat de bimbocultuur absoluut niet zo bevrijdend is als haar protagonisten beweren. De opkomst van de bimbocultuur is in haar ogen in strijd met de idealen van het feminisme. Het feminisme heeft twee peilers. De eerste peiler is het veranderen van machtsrelaties en de tweede peiler betreft zelfbeschikking. De bimbocultuur werkt in haar ogen aan geen van beiden in positieve zin. Deze cultuur richt zich namelijk uitsluitend op de seksuele vrijheid van vrouwen, dat een sletje zijn OK is. Hierdoor worden vrouwen gereduceerd worden tot eendimensionale objecten die enkel dienen om lust op te wekken bij mannen. Volgens Gerdien is de bimbocultuur een onderdeel van een bredere vervlakking van de samenleving. Een samenleving die in toenemende mate vercommercialiseerd is en waarin status en sexappeal schijnbaar kunnen worden gekocht.

De bimbocultuur heeft ook geleid tot een tegencultuur. Vrouwen zijn de spiegel van de samenleving en hun vermeende morele achteruitgang leidt tot paniek. We kennen allemaal de ophef over ‘breezersletjes’ nog wel. Deze tegencultuur ziet vrouwen echter als weerloze slachtoffers en dat staat in schril contrast met de gelijkwaardigheid en zelfbeschikking die het feminisme nastreeft. Vrouwen zijn namelijk handelende, keuzenmakende mensen en geen passieve slachtoffers.

Waar Gerdien de twee extremen van het vraagstuk bekeek richtte schrijfster Rymke Wiersma zich op de subtielere manieren waarop mannen en vrouwen van elkaar worden gescheiden. Ook de uitwassen van de schoonheidindustrie die Sunny bergman in haar documentaire Beperkt houdbaar heeft laten zien zijn slechts een deel van het verhaal. Feministisch maandblad ‘Opzij’ geeft bijvoorbeeld een schoonheidskuurtje cadeau aan haar nieuwe abonnees. Als je je afvraagt waar schoonheidsidealen vandaan komen is het zaak niet alleen naar de media te kijken maar ook naar de sociale druk van de mensen in jouw nabijheid.

In de verschillende culturen die deze aarde bewonen bestaan soms radicale verschillen tussen wat mooi en wat lelijk wordt gevonden en dus stelt Rymke de vraag waarom we dan toch zo rigide lijken vast te houden aan het onze.

De filosoof Hans Kennephol staat minder afwijzend tegenover de bimbocultuur dan de andere sprekers. De huidige weerstand tegen gephotoshopte modellen en plastische chirurgie komt volgens Hans door de romantische idealen waarmee onze samenleving is doordrongen. De romantiek zoekt naar authenticiteit en heeft als ideaal datgene wat ‘natuurlijk’ is. Maar wat betekent het woord ‘natuurlijk’ nog als schoonheidsidealen van alle tijden zijn en in alle culturen voorkomen . Plastische chirurgie is zelfs een van de vroegste vormen van mode. Denk bijvoorbeeld aan de Karen vrouwen hun nek oprekken door er elk jaar een koperen ring omheen te leggen.

Dat schoonheidsidealen vooral vrouwen betrekking hebben op vrouwen is vooral evolutionair bepaalt en in zekere zin onontkoombaar. Schoonheid speelt een grotere rol in de keuze van mannen voor een partner dan andersom. Dit evolutionair determinisme staat lijnrecht tegenover het cultureel determinisme van Rymke. Gerdien zat hier tussenin en benadrukte dat evolutie weliswaar een rol speelt, maar dat schoonheidsidealen cultureel zijn bepaald en dat deze vaak een onderdrukkende werking hebben.

Waar het volgens Hans om gaat is niet zozeer het bestaan van een schoonheidsideaal, maar om de mogelijkheid om je eraan te onttrekken. De invloed van de media vindt hij ook overdreven: “Er zijn genoeg subculturen waar mensen zich van de bimbocultuur kunnen afkeren.” Hij noemde bijvoorbeeld Lowlands als zo een plek.

De zaal liet voordat dit alles goed en wel was verwerkt haar vragen los op de sprekers. Vooral seksualiteit kwam aan bod. Wat opvalt is dat seksualiteit een lastig onderwerp is. Seksuele vrijheden zijn een groot goed, maar wanneer deze gebruikt worden om ons te laten consumeren is het een ander verhaal. Een vrije seksuele moraal in combinatie met commercie kan wel degelijk een nieuwe vorm van onderdrukking zijn. Hier tegen ageren plaatst je echter al snel in de hoek van preutse moraalridders. Denk bijvoorbeeld aan de bikiniposter ‘affaire’ waarin alleen de Christen Unie tegen in protest kwam. Volgens Gerdien is er met de afbeelding zelf niks mis, maar met de verbeelding van vrouwelijkheid/seksualiteit, oftewel de boodschap die deze poster en vele andere vormen van reclame uitdraagt. Rymke voegde hier nog aan toe dat het belangrijk is voor vrouwen, maar ook zeker voor mannen, om te bedenken waar de grens ligt tussen zelfbeschikking en indoctrinatie. Wanneer doe je iets omdat je het zelf wilt, en wanneer doe je iets omdat je het idee krijgt dat anderen dat van je willen. Echter, bepalen wat je zelf wil is echter geen makkelijke taak zoals ook feministe Betty Friedman al zei: “It is easier to live through someone else than to complete yourself.”

Meer lezen?